Po latach niejasności i braku konkretnych regulacji, w lutym 2025 roku do Sejmu RP trafił długo wyczekiwany poselski, kompleksowy projekt ustawy. Dla środowiska terapeutycznego to moment przełomowy, choć jak to zwykle bywa, zdania na temat proponowanych zmian są podzielone. Nowa ustawa ma na celu dostosowanie regulacji zawodu psychoterapeuty do obowiązujących przepisów, co ma zapewnić większą przejrzystość i bezpieczeństwo dla pacjentów.
Jakie zmiany przynosi ustawa i co oznacza ona dla psychoterapeutów? W niniejszym artykule przyjrzymy się kluczowym założeniom projektu, jego konsekwencjom oraz wyzwaniom, które może z sobą przynieść. W projekcie ustawy przewidziano utworzenie nowego samorządu zawodowego, który będzie nadzorował praktykę psychoterapeutyczną.
Psychoterapia w Polsce od lat funkcjonuje w swoistej próżni prawnej. Brak jasnych standardów kształcenia, jednolitych kryteriów wykonywania zawodu oraz mechanizmów nadzoru powoduje, że pacjenci mają ograniczone możliwości weryfikacji kompetencji psychoterapeutów. W praktyce oznacza to, że usługi psychoterapeutyczne mogą świadczyć osoby o różnym poziomie przygotowania zawodowego, co rodzi obawy o jakość i bezpieczeństwo terapii.
Jeżeli chcesz dowiedzieć się, jak regulacja zawody psychoterapeuty wygląda obecnie, pisaliśmy o tym wcześniej tutaj: Zawód psychoterapeuty w Polsce okiem prawnika.
Projekt ustawy ma na celu uporządkowanie tej sytuacji poprzez wprowadzenie ram prawnych dla zawodu psychoterapeuty. Nadanie psychoterapii statusu zawodu zaufania publicznego ma zapewnić pacjentom większą ochronę, a samym psychoterapeutom - jasno określone prawa i obowiązki. Wprowadzenie nowych regulacji spotkało się z różnymi reakcjami w środowisku terapeutycznym, co pokazuje, jak kontrowersyjne mogą być zmiany w tej dziedzinie.
Zgodnie z art. 1 ust. 2 projektu ustawy, zawód psychoterapeuty otrzyma status zawodu zaufania publicznego w rozumieniu art. 17 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej. To fundamentalna zmiana, która zrównuje rangę tego zawodu z takimi profesjami jak lekarz, adwokat czy radca prawny.
Projekt ustawy precyzyjnie definiuje, na czym polega wykonywanie zawodu psychoterapeuty. Według art. 2 ust. 1, jest to “celowe i zamierzone oddziaływanie w obszarze funkcjonowania psychicznego, relacyjnego i społecznego osób z zaburzeniami psychicznymi lub zagrożonych ich wystąpieniem albo nawrotem, w celu poprawy jakości życia, redukcji objawów, rozwoju osobowości i kompetencji psychologicznych”. Działania te obejmują:
Prowadzenie konsultacji psychoterapeutycznych,
Diagnozę psychoterapeutyczną,
Kwalifikację do odpowiedniej formy psychoterapii,
Prowadzenie psychoterapii.
Co istotne, ustawa uznaje też za wykonywanie zawodu psychoterapeuty takie działania jak prowadzenie badań naukowych w dziedzinie psychoterapii, działalność dydaktyczną, superwizję, działania edukacyjne i profilaktyczne, a także pełnienie funkcji kierowniczych w jednostkach zajmujących się psychoterapią (art. 2 ust. 4).
Ustawa przewiduje również, że wykonywanie zawodu psychoterapeuty będzie odbywać się w ramach jednej z pięciu grup podejść psychoterapeutycznych:
humanistyczno-doświadczeniowej,
integracyjnej oraz wielomodalnościowej,
poznawczej lub behawioralnej,
psychoanalitycznej oraz psychodynamicznej,
systemowej.
Projekt ustawy nie zamyka się jednak na ewentualne inne nurty, które mogą powstać lub zacząć być stosowane w Polsce. Reguluje to art. 89, zgodnie z którym kompetencję do wprowadzania nowych podejść psychoterapeutycznych i przypisywania ich do określonej grupy podejść ma Krajowy Zjazd Psychoterapeutów. Uchwała w tej sprawie wymaga większości 2/3 głosów, w obecności co najmniej połowy delegatów Krajowego Zjazdu Psychoterapeutów.
Projekt ustawy wprowadza ochronę prawną tytułów “psychoterapeuta” i “psychoterapeutka” (art. 1 ust. 4). Oznacza to, że posługiwanie się nimi bez odpowiednich uprawnień będzie podlegać karze grzywny (art. 167).
Prawo wykonywania zawodu psychoterapeuty będzie powstawać z chwilą wpisania do Rejestru Psychoterapeutów (art. 8 ust. 1). Rejestr ten będzie prowadzony przez samorząd zawodowy i będzie zawierał szereg danych, w tym informacje o kwalifikacjach, certyfikatach, podejściach psychoterapeutycznych stosowanych przez danego specjalistę oraz ewentualnych karach dyscyplinarnych (art. 17).
Część informacji z rejestru będzie jawna, co umożliwi pacjentom weryfikację kwalifikacji psychoterapeutów. Dotyczy to między innymi imienia i nazwiska, formy wykonywania zawodu, numeru prawa wykonywania zawodu, certyfikatów oraz stosowanych podejść psychoterapeutycznych.
Projekt zakłada utworzenie samorządu zawodowego psychoterapeutów. Zgodnie z art. 74, samorząd będzie:
reprezentować zawód psychoterapeuty i chronić jego interesy,
reprezentować specjalistów przed organami publicznymi i społeczeństwem,
współpracować z różnymi podmiotami związanymi z ochroną zdrowia,
opiniować akty prawne dotyczące zawodu,
zapewniać właściwe standardy wykonywania zawodu,
uchwalać kodeks etyczny,
sprawować orzecznictwo dyscyplinarne.
Strukturę samorządu mają tworzyć Krajowa Izba Psychoterapeutów oraz regionalne izby psychoterapeutów. Najwyższą władzą będzie Krajowy Zjazd Psychoterapeutów, w którym udział wezmą delegaci wybrani przez regionalne zjazdy.
Projekt ustawy precyzyjnie określa warunki, jakie musi spełnić osoba ubiegająca się o wpis do Rejestru Psychoterapeutów. Zgodnie z art. 9, osoba taka musi łącznie spełniać następujące kryteria:
Posiadać obywatelstwo polskie lub innego państwa.
Posiadać tytuł zawodowy lekarza lub tytuł zawodowy magistra w dziedzinie nauk humanistycznych, społecznych, sztuki, medycznych i nauk o zdrowiu, rodzinie lub w dyscyplinie nauk teologicznych.
Uzyskać certyfikat psychoterapeuty lub tytuł specjalisty psychoterapii lub specjalisty psychoterapii dzieci i młodzieży.
Posiadać pełną zdolność do czynności prawnych i korzystać z pełni praw publicznych.
Władać językiem polskim w mowie i piśmie.
Posiadać stan zdrowia pozwalający na wykonywanie zawodu.
Nie być karaną za przestępstwo popełnione umyślnie.
Wykazywać nienaganną postawę etyczną.
Uzyskanie certyfikatu psychoterapeuty, o którym mowa w punkcie 3, następuje po spełnieniu wymogów określonych w art. 10, czyli ukończeniu co najmniej 4-letniego szkolenia w zakresie psychoterapii obejmującego łącznie co najmniej 1200 godzin szkoleniowych, a także ukończeniu szkolenia z podstaw psychologii i medycyny oraz zdaniu egzaminu certyfikującego.
Szczegółowe wymagania dotyczące szkolenia, zgodnie z art. 54, obejmują:
Co najmniej 400 godzin akredytowanego szkolenia w zakresie psychoterapii.
Psychoterapię własną w wymiarze co najmniej 250 godzin (lub 100 godzin w przypadku podejścia poznawczo-behawioralnego).
Staż kliniczny w wymiarze co najmniej 360 godzin.
Superwizję w wymiarze co najmniej 150 godzin.
Zajęcia z podstaw psychologii - co najmniej 80 godzin.
Zajęcia z podstaw medycyny - co najmniej 70 godzin.
Projekt wprowadza również kategorię “psychoterapeuty aplikanta”, czyli osoby będącej w trakcie szkolenia. Psychoterapeuta aplikant może tymczasowo wykonywać zawód po wpisaniu do Rejestru Psychoterapeutów Aplikantów, co jest możliwe po spełnieniu określonych w art. 13 warunków, w tym:
Ukończeniu drugiego roku szkolenia w akredytowanym podmiocie szkolącym.
Posiadaniu zaświadczenia o kontynuowaniu szkolenia wraz z opinią kierownika merytorycznego.
Posiadaniu zaświadczenia od superwizora o możliwości rozpoczęcia superwizji.
Zdaniu egzaminu z podstaw psychologii i medycyny.
Psychoterapeuta aplikant jest zobowiązany do stałego uczestniczenia w superwizji podczas wykonywania zawodu oraz corocznego dostarczania zaświadczenia o kontynuowaniu szkolenia. Wpis do rejestru jest wykreślany, jeśli aplikant nie uzyska certyfikatu psychoterapeuty w ciągu 10 lat od wpisu do Rejestru Psychoterapeutów Aplikantów.
Projekt ustawy kładzie duży nacisk na tajemnicę zawodową i ochronę prywatności pacjentów. Zgodnie z art. 31, psychoterapeuta i psychoterapeuta aplikant mają obowiązek zachowania w tajemnicy informacji związanych z osobą korzystającą z psychoterapii. Obowiązek ten nie jest ograniczony w czasie i obejmuje także osoby uczestniczące w superwizji.
Tajemnica zawodowa może być uchylona tylko w ściśle określonych przypadkach, takich jak:
Zagrożenie dla życia i zdrowia pacjenta lub innych osób.
Potrzeba przekazania niezbędnych informacji innym specjalistom uczestniczącym w terapii.
Zgoda pacjenta na ujawnienie tajemnicy.
Jeżeli chcesz dowiedzieć się więcej na temat tajemnicy psychologa, wszystkie potrzebne informacje zgodnie z aktualnym stanem prawnym znajdziesz tutaj Tajemnica zawodowa psychologa - wszystko co musisz wiedzieć!
Dodatkowo, projekt wprowadza obowiązkowe ubezpieczenie odpowiedzialności cywilnej (OC) dla wszystkich praktykujących psychoterapeutów, co ma zapewnić pacjentom możliwość dochodzenia odszkodowania w przypadku błędów terapeutycznych. Jeżeli interesuje Cię ta kwestia, przeczytaj: Ubezpieczenie OC dla terapeuty. Zobacz, co da Ci ubezpieczenie, jakie są opcje i czy warto się ubezpieczyć.
Istotnym elementem projektu jest szczegółowy system odpowiedzialności dyscyplinarnej psychoterapeutów. Zgodnie z art. 115, psychoterapeuci i psychoterapeuci aplikanci podlegają odpowiedzialności dyscyplinarnej za:
Czyny niezgodne z prawem, pozostające w związku z wykonywaniem zawodu
Czyny naruszające zasady etyki lub godności zawodowej
Naruszenie obowiązków i standardów zawodowych
Art. 116 określa katalog kar dyscyplinarnych, które mogą być nałożone na psychoterapeutę:
Upomnienie
Nagana
Kara pieniężna (od jednokrotnego do trzykrotnego minimalnego wynagrodzenia za pracę)
Zawieszenie prawa do prowadzenia superwizji
Zawieszenie prawa do wykonywania zawodu na okres od trzech miesięcy do pięciu lat
Skreślenie z Rejestru Psychoterapeutów albo z Rejestru Psychoterapeutów Aplikantów
Zakaz pełnienia funkcji kierowniczych w jednostkach zajmujących się psychoterapią na okres od roku do pięciu lat
Obok kar głównych mogą być orzekane kary dodatkowe, np. przy karze nagany lub karze pieniężnej można dodatkowo orzec zakaz prowadzenia superwizji, nakaz pracy pod superwizją lub nakaz podjęcia własnej psychoterapii.
W określonych przypadkach kara może być warunkowo zawieszona na okres do 5 lat, pod warunkiem poddania się psychoterapii lub psychoterapii uzależnień oraz pracy pod stałą superwizją.
Projekt szczegółowo reguluje przebieg postępowania dyscyplinarnego, które obejmuje postępowanie wyjaśniające, postępowanie przed sądem koleżeńskim oraz postępowanie wykonawcze (art. 121).
Do orzekania w sprawach odpowiedzialności zawodowej powołane są regionalne sądy koleżeńskie (jako sądy pierwszej instancji) oraz Krajowy Sąd Koleżeński (jako sąd drugiej instancji lub sąd pierwszej instancji w określonych sprawach).
Stronami w postępowaniu są oskarżyciel (rzecznik odpowiedzialności zawodowej), obwiniony oraz pokrzywdzony. Obwiniony ma prawo do ustanowienia obrońcy spośród psychoterapeutów, adwokatów lub radców prawnych.
Postępowanie przed sądem koleżeńskim odbywa się na rozprawie jawnej, chociaż w określonych przypadkach (np. gdy jawność mogłaby naruszyć tajemnicę zawodową) jawność może zostać wyłączona.
Od orzeczenia sądu koleżeńskiego pierwszej instancji przysługuje odwołanie do Krajowego Sądu Koleżeńskiego w terminie 14 dni od doręczenia orzeczenia. Z kolei od orzeczenia Krajowego Sądu Koleżeńskiego przysługuje apelacja do sądu apelacyjnego.
Projekt ustawy wprowadza również przepisy karne, które mają chronić zawód psychoterapeuty. Zgodnie z art. 166 i 167:
Kto wykonuje czynności określone w ustawie bez prawa wykonywania zawodu, podlega karze grzywny.
Jeżeli sprawca działa w celu osiągnięcia korzyści majątkowej lub wprowadza w błąd co do posiadania uprawnień, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku.
Kto dopuszcza do udzielania świadczeń z zakresu psychoterapii osobę bez uprawnień, podlega grzywnie albo karze ograniczenia wolności.
Kto posługuje się tytułem “Psychoterapeuta” lub “Psychoterapeuta Aplikant” nie posiadając prawa wykonywania zawodu, podlega karze grzywny.
Ponadto, przedsiębiorca prowadzący podmiot szkolący lub ośrodek egzaminacyjny bez wymaganej akredytacji podlega karze pieniężnej do 50 000 zł.
Projekt zawiera przepisy przejściowe, które mają umożliwić osobom już praktykującym psychoterapię płynne włączenie się w nowy system. Osoby, które przed wejściem w życie ustawy wykonywały zawód psychoterapeuty i spełniają określone kryteria (np. ukończyły akredytowane szkolenie, posiadają odpowiednie doświadczenie), będą mogły uzyskać wpis do rejestru na podstawie uproszczonej procedury.
Osoby posiadające certyfikat psychoterapeuty:
Osoby wskazane przez ośrodki egzaminacyjne, które w dniu publikacji ustawy posiadają certyfikat psychoterapeuty, uzyskują wpis do Rejestru Psychoterapeutów z urzędu (art. 178 ust. 1).
Dotyczy to certyfikatów wydanych przez stowarzyszenia psychoterapeutów, które spełniają kryteria wymienione w art. 5 ust. 3 ustawy o ochronie zdrowia psychicznego.
Osoby w trakcie procesu certyfikacji:
Osoby ubiegające się o certyfikat na dotychczasowych zasadach otrzymują wpis do Rejestru Psychoterapeutów Aplikantów (art. 178 ust. 2).
Osoby w trakcie szkoleń, które rozpoczęły je przed wejściem w życie ustawy, mogą je ukończyć na dotychczasowych zasadach (art. 180 ust. 2).
W przypadku gdy szkolenie nie spełnia minimalnych wymogów godzinowych określonych w nowej ustawie, aplikant musi uzupełnić brakujące godziny przed złożeniem wniosku o certyfikat.
Terminy przejściowe:
Psychoterapeuci aplikanci w trakcie szkolenia mogą uzyskać certyfikat w ciągu 10 lat od dnia wpisu do Rejestru Psychoterapeutów Aplikantów (art. 179 ust. 5).
Osoby, które ukończyły szkolenie, ale jeszcze nie uzyskały certyfikatu, mają 7 lat na jego zdobycie od dnia wpisu do Rejestru (art. 179 ust. 6).
Warunki uznania szkoleń ukończonych przed wejściem w życie ustawy:
Uznawane są szkolenia ukończone przed 31 grudnia 2014 roku w zakresie oddziaływań psychoterapeutycznych (art. 180 ust. 1 pkt 3).
Dla pozostałych szkoleń wymagane jest, aby obejmowały łącznie co najmniej 1200 godzin szkolenia, psychoterapii własnej, superwizji i stażu (art. 180 ust. 1 pkt 2).
Ośrodki szkolące i egzaminacyjne:
Stowarzyszenia psychoterapeutów działające co najmniej 3 lata, wydające certyfikaty zgodne z dotychczasowymi przepisami, stają się automatycznie ośrodkami egzaminacyjnymi (art. 175).
Szkoły psychoterapii wskazane przez te ośrodki mogą zostać wpisane do Rejestru Podmiotów Szkolących (art. 177).
Projekt ustawy wprowadza zatem szereg mechanizmów umożliwiających płynne przejście z obecnego systemu certyfikacji do nowego, uregulowanego ustawowo zawodu psychoterapeuty, zachowując jednocześnie odpowiednie okresy przejściowe dla osób będących w trakcie szkolenia lub procesu certyfikacji.
Konsultacje społeczne, które trwały do 13 marca 2025 roku, pokazały spore zainteresowanie tematem. Wzięło w nich udział ponad 7500 osób, z czego 75% stanowiły kobiety. Najliczniejszą grupę wiekową stanowiły osoby w wieku 40-49 lat (33%) oraz 30-39 lat (30%).
Co ciekawe, aż 90% respondentów uznało, że regulacje zawarte w projekcie dotyczą ich bezpośrednio, co świadczy o dużym zaangażowaniu środowiska terapeutycznego.
Ogólna ocena projektu ustawy okazała się pozytywna - aż 69% respondentów wyraziło zdecydowaną zgodę co do potrzeby przyjęcia ustawy, a 54% zaakceptowało rozwiązania zawarte w projekcie. Jednak nie zabrakło też głosów krytycznych - 31% uczestników konsultacji wyraziło zdecydowany sprzeciw wobec potrzeby przyjęcia ustawy.
Co do oceny skutków proponowanych zmian, około połowa uczestników konsultacji zgadzała się z przedstawioną w projekcie oceną skutków społecznych (53%), gospodarczych (47%), finansowych (46%) i prawnych (50%). Około jednej czwartej respondentów nie zgadzała się z tymi ocenami, a pozostali nie wyrazili zdania.
Interesujący jest też fakt, że 30% uczestników konsultacji dostrzegało inne skutki proponowanych zmian niż wskazane przez wnioskodawcę, a 32% uważało, że ustawa wpłynie na inne podmioty niż wymienione w projekcie.
Warto zauważyć, że aż 72% uczestników konsultacji pozostawiło komentarz do projektu ustawy, co świadczy o dużym zaangażowaniu środowiska w proces legislacyjny.
Zwolennicy ustawy podkreślają szereg istotnych korzyści, które może przynieść nowa regulacja:
1. Ochrona pacjentów
Wprowadzenie centralnego rejestru, systemu odpowiedzialności dyscyplinarnej oraz jednolitych standardów ma znacząco zwiększyć bezpieczeństwo osób korzystających z psychoterapii. Pacjenci będą mieli możliwość sprawdzenia, czy dany psychoterapeuta posiada odpowiednie kwalifikacje, a w przypadku naruszeń etyki zawodowej - dochodzenia swoich praw przed sądem dyscyplinarnym.
Ustawa gwarantuje również wysoki poziom ochrony tajemnicy zawodowej, porównywalny z tajemnicą lekarską, co zwiększa bezpieczeństwo i komfort pacjentów.
Dodatkowo, obowiązkowe ubezpieczenie OC zapewni pacjentom możliwość uzyskania odszkodowania w przypadku szkód wynikających z błędów terapeutycznych.
2. Podniesienie jakości usług psychoterapeutycznych
Jednolite standardy kształcenia i wykonywania zawodu mają przyczynić się do podwyższenia jakości usług psychoterapeutycznych. Określenie minimalnych wymogów dotyczących szkolenia, superwizji i własnej terapii ma gwarantować, że psychoterapeuci będą posiadać kompetencje niezbędne do skutecznej i bezpiecznej pracy z pacjentami.
Ponadto, ustawa nakłada na psychoterapeutów obowiązek ciągłego doskonalenia zawodowego, co powinno przyczynić się do stałego podnoszenia jakości świadczonych usług.
3. Uznanie społeczne i prestiż zawodu
Nadanie psychoterapeucie statusu zawodu zaufania publicznego znacząco podnosi jego rangę w hierarchii zawodów. To nie tylko kwestia prestiżu, ale również większego zaufania społecznego, co może przełożyć się na większą otwartość na korzystanie z tej formy pomocy.
Uregulowany status prawny zawodu może również przyczynić się do lepszego zrozumienia roli psychoterapii w systemie ochrony zdrowia psychicznego.
4. Dostęp do finansowania publicznego
Uregulowanie zawodu może otworzyć drogę do szerszego włączenia psychoterapii do systemu publicznej opieki zdrowotnej. To z kolei mogłoby zwiększyć dostępność usług psychoterapeutycznych, szczególnie dla osób o niższych dochodach.
Projekt wprowadza też regulacje dotyczące minimalnego wynagrodzenia psychoterapeutów zatrudnionych w podmiotach leczniczych, co może przyczynić się do stabilizacji finansowej przedstawicieli zawodu.
5. Samoregulacja zawodowa
Utworzenie samorządu zawodowego da psychoterapeutom możliwość samodzielnego kształtowania standardów zawodowych, kodeksu etycznego oraz systemu kształcenia. To szansa na dostosowanie tych elementów do specyfiki psychoterapii jako dziedziny łączącej aspekty medyczne, psychologiczne i humanistyczne.
Samorząd będzie też reprezentował interesy psychoterapeutów przed organami państwowymi i w debacie publicznej, co może przyczynić się do lepszego zrozumienia potrzeb środowiska terapeutycznego.
Projekt spotkał się również z krytyką ze strony części środowiska. Główne argumenty przeciwko ustawie to:
1. Kontrowersje wokół wymogów kwalifikacyjnych
Jednym z najczęściej krytykowanych elementów projektu jest dopuszczenie do zawodu psychoterapeuty osób bez wykształcenia psychologicznego lub medycznego. Krytycy argumentują, że skuteczna psychoterapia wymaga głębokiej wiedzy o funkcjonowaniu psychiki człowieka oraz o zaburzeniach psychicznych, którą najlepiej zapewniają studia psychologiczne lub medyczne.
Zarząd Porozumienia Rezydentów OZZL (Ogólnopolski Związek Zawodowy Lekarzy) wyraził opinię, że projekt nie zabezpiecza pacjentów przed niekompetencją psychoterapeutów właśnie ze względu na brak wymogu posiadania wykształcenia medycznego lub psychologicznego.
2. Zbyt niskie wymagania szkoleniowe
Wymóg 1200 godzin szkolenia jest przez niektórych uważany za niewystarczający do przygotowania kompetentnego psychoterapeuty. Krytycy wskazują, że zaburzenia psychiczne bywają złożone i trudne w leczeniu, a nieodpowiednie interwencje mogą wyrządzić więcej szkody niż pożytku.
3. Niejasny status psychoterapii
Kontrowersje budzi również sposób, w jaki projekt definiuje psychoterapię - balansując między uznaniem jej za interwencję medyczną a niemedyczną. Ta niejasność zdaniem niektórych może powodować problemy w praktyce, szczególnie w kontekście współpracy z systemem opieki zdrowotnej.
4. Kwestia nadzoru nad zawodem
Krytycy zwracają uwagę, że nadzór nad psychoterapią miałby przypaść resortowi rodziny, pracy i polityki społecznej, a nie resortowi zdrowia. Argumentują, że psychoterapia jest metodą leczenia zaburzeń psychicznych i jako taka powinna podlegać temu samemu resortowi co inne profesje medyczne.
5. Obawa o legitymizację metod bez potwierdzenia naukowego
Pojawiają się również obawy, że ustawa mogłaby legitymizować metody psychoterapii bez solidnego potwierdzenia w badaniach naukowych. Krytycy postulują, że regulacja zawodu powinna promować podejścia oparte na dowodach naukowych i chronić pacjentów przed metodami o niepotwierdzonej skuteczności.
Wprowadzenie ustawy o zawodzie psychoterapeuty wiąże się z licznymi wyzwaniami, które mogą wpłynąć na jej skuteczną implementację. Wśród najważniejszych można wymienić:
1. Brak konsensusu w środowisku psychoterapeutycznym
Jak wynika z konsultacji społecznych oraz raportów, w środowisku psychoterapeutycznym istnieją znaczące różnice zdań co do kształtu regulacji zawodu. Różne organizacje psychoterapeutyczne, takie jak PTTPB (Polskie Towarzystwo Terapii Poznawczo-Behawioralnej) czy PRP (Polska Rada Psychoterapii), prezentują odmienne stanowiska, co utrudnia osiągnięcie porozumienia i może prowadzić do podziałów w środowisku.
Szczególne kontrowersje dotyczą tego, kto powinien mieć prawo wykonywania zawodu psychoterapeuty oraz jakie wykształcenie bazowe powinno być wymagane. Projekt ustawy przyjmuje dość szerokie podejście, uznając wykształcenie w różnych dziedzinach nauk humanistycznych i społecznych, co spotyka się z krytyką części środowiska, które postuluje zawężenie wymagań do wykształcenia psychologicznego lub medycznego.
2. Obecny chaos prawny
Psychoterapia funkcjonuje obecnie w skomplikowanym otoczeniu prawnym, gdzie przepisy dotyczące jej wykonywania są rozproszone w różnych aktach prawnych, w tym w ustawie o ochronie zdrowia psychicznego. Jest to skutek ostatniej, częściowej regulacji zawodu psychoterapeuty wprowadzonej właśnie ustawą o ochronie zdrowia psychicznego. Więcej na ten temat przeczytasz tutaj: Zawód psychoterapeuty w Polsce okiem prawnika. Ta fragmentaryzacja utrudnia wprowadzenie spójnych regulacji.
Ponadto, istnieje ryzyko niespójności między przepisami nowej ustawy a istniejącymi regulacjami dotyczącymi zawodów medycznych, psychologów, oraz innych specjalistów związanych z ochroną zdrowia psychicznego.
3. Opór ze strony niektórych grup
Część psychoterapeutów obawia się, że uregulowanie zawodu może ograniczyć ich autonomię lub faworyzować pewne podejścia terapeutyczne kosztem innych. Ten opór może utrudniać wdrożenie ustawy nawet po jej przyjęciu.
Szczególnie istotne są obawy przedstawicieli mniejszych nurtów psychoterapeutycznych, którzy mogą czuć się zagrożeni dominacją większych szkół terapeutycznych. Projekt ustawy przewiduje podział na pięć głównych grup podejść psychoterapeutycznych (art. 2 ust. 2), co może nie uwzględniać pełnej różnorodności praktykowanych metod. Niemniej, jak wskazano, Krajowy Zjazd Psychoterapeutów ma mieć kompetencję do wprowadzania nowych podejść psychoterapeutycznych i przypisywania ich do określonej grupy podejść.
4. Wyzwania związane z utworzeniem samorządu
Utworzenie funkcjonującego samorządu zawodowego psychoterapeutów od podstaw będzie wymagało znacznego nakładu pracy i środków. Konieczne będzie stworzenie struktur organizacyjnych, procedur oraz systemu finansowania.
Projekt przewiduje powołanie Komitetu Organizacyjnego Samorządu Psychoterapeutów (art. 173), który będzie pełnił funkcję Krajowej Rady Psychoterapeutów do czasu jej ukonstytuowania. Ten okres przejściowy może być szczególnie trudny i wymagać sprawnej koordynacji działań ze strony ministerstwa oraz przedstawicieli środowiska. Nie jest to jednak nic nadzwyczajnego w przypadku tworzenia od podstaw zupełnie nowego samorządu.
5. Kwestie finansowania
Wdrożenie ustawy wiąże się z kosztami, zarówno dla budżetu państwa, jak i dla samych psychoterapeutów (składki członkowskie, ubezpieczenie OC, koszty szkoleń itp.). Znalezienie źródeł finansowania oraz ustalenie odpowiednich stawek może okazać się wyzwaniem.
Zgodnie z art. 170, izby psychoterapeutów mają otrzymywać z budżetu państwa środki finansowe na pokrycie kosztów czynności administracyjnych związanych z prowadzeniem rejestrów oraz działalnością sądów koleżeńskich. Jednak dotychczasowe doświadczenia z finansowaniem innych samorządów zawodowych pokazują, że środki te mogą być niewystarczające w stosunku do rzeczywistych potrzeb. Z czasem jednak sytuacja powinna się ustabilizować, a wysokość składek zapewne zostanie dostosowana do realnych potrzeb finansowych samorządu.
6. Proces akredytacji podmiotów szkolących
Ustawa przewiduje szczegółowy system akredytacji podmiotów szkolących psychoterapeutów (art. 34-43). Proces przyznawania akredytacji, weryfikacji spełniania wymogów oraz kontroli jakości szkoleń może być długotrwały i skomplikowany.
Szczególnym wyzwaniem może być dostosowanie istniejących programów szkoleniowych do nowych wymogów ustawowych, zwłaszcza w świetle art. 177, który zobowiązuje podmioty szkolące do dostosowania swojej działalności do wymogów ustawy w ciągu 3 lat od jej wejścia w życie.
Projekt ustawy jest obecnie procedowany w Sejmie i ma realne szanse na wejście w życie. Zgodnie z art. 172, ustawa miałaby wejść w życie po upływie roku od dnia ogłoszenia, z wyjątkiem przepisów dotyczących ośrodków stażowych (art. 44), które weszłyby w życie po 10 latach.
Niezależnie od ostatecznego kształtu ustawy, jej uchwalenie oznaczałoby fundamentalną zmianę w funkcjonowaniu zawodu psychoterapeuty w Polsce. Przyjrzyjmy się potencjalnym scenariuszom rozwoju sytuacji:
Scenariusz pozytywny
W optymistycznym scenariuszu ustawa przyczyni się do profesjonalizacji zawodu psychoterapeuty, podniesienia jakości usług psychoterapeutycznych oraz zwiększenia zaufania społecznego do tej formy pomocy.
Samorząd zawodowy psychoterapeutów stanie się sprawnie działającym ciałem, reprezentującym interesy środowiska i dbającym o wysokie standardy wykonywania zawodu. System akredytacji podmiotów szkolących i ośrodków egzaminacyjnych zapewni jednolitą, wysoką jakość kształcenia psychoterapeutów.
Pacjenci zyskają lepszy dostęp do informacji o kwalifikacjach psychoterapeutów oraz większą ochronę prawną w przypadku nieprawidłowości. Centralny Rejestr Psychoterapeutów stanie się powszechnie używanym narzędziem weryfikacji specjalistów.
Regulacja prawna zawodu przyczyni się też do lepszej integracji psychoterapii z systemem ochrony zdrowia, co może zaowocować zwiększeniem dostępności tej formy pomocy w ramach świadczeń finansowanych ze środków publicznych.
Scenariusz neutralny
W scenariuszu neutralnym ustawa wprowadzi pewien porządek prawny, ale jej faktyczny wpływ na jakość usług psychoterapeutycznych i funkcjonowanie środowiska będzie ograniczony.
Samorząd zawodowy będzie działał głównie jako ciało administracyjne, zajmujące się prowadzeniem rejestru i formalną stroną regulacji zawodu. Jakość kształcenia i praktyki psychoterapeutycznej pozostanie zróżnicowana, mimo istnienia formalnych standardów.
Pacjenci będą mieli formalną możliwość weryfikacji kwalifikacji psychoterapeutów, ale w praktyce nadal będą kierować się głównie opiniami i rekomendacjami. System odpowiedzialności dyscyplinarnej będzie istniał, ale rzadko wykorzystywany w praktyce.
Dostępność psychoterapii w ramach systemu publicznego nie ulegnie znaczącej poprawie, mimo formalnego uznania zawodu psychoterapeuty.
Scenariusz negatywny
W scenariuszu pesymistycznym ustawa, zamiast uporządkować sytuację w środowisku psychoterapeutycznym, pogłębi istniejące podziały i stworzy nowe problemy.
Samorząd zawodowy stanie się areną sporów między przedstawicielami różnych podejść psychoterapeutycznych, prowadząc do paraliżu decyzyjnego i braku realnego wpływu na standardy zawodowe.
Wymogi formalne związane z rejestracją, obowiązkowymi szkoleniami i ubezpieczeniem doprowadzą do wzrostu kosztów prowadzenia praktyki psychoterapeutycznej, co może skutkować podniesieniem cen usług i ograniczeniem ich dostępności dla pacjentów.
System akredytacji podmiotów szkolących może faworyzować większe, bardziej sformalizowane ośrodki kosztem mniejszych, bardziej innowacyjnych, co ograniczy różnorodność i elastyczność kształcenia psychoterapeutów.
W przypadku uchwalenia ustawy, kluczowe będzie odpowiednie przeprowadzenie okresu przejściowego, który pozwoli obecnie praktykującym psychoterapeutom na dostosowanie się do nowych wymogów. Zgodnie z przepisami przejściowymi (art. 173-181):
Minister właściwy do spraw rodziny, pracy i polityki społecznej utworzy Komitet Organizacyjny Samorządu Psychoterapeutów.
Komitet powołuje tymczasowe regionalne izby psychoterapeutów.
W ciągu 10 miesięcy od powołania, tymczasowe izby zwołują regionalne zjazdy psychoterapeutów.
Komitet zwołuje pierwszy Krajowy Zjazd Psychoterapeutów w terminie nieprzekraczającym roku od dnia powołania Komitetu.
Osoby posiadające certyfikaty psychoterapeuty przed wejściem w życie ustawy uzyskają z urzędu wpis do Rejestru Psychoterapeutów.
Osoby będące w trakcie szkolenia będą mogły je dokończyć na dotychczasowych zasadach.
Ten okres przejściowy będzie szczególnie istotny dla zapewnienia ciągłości świadczenia usług psychoterapeutycznych oraz dla budowania zaufania do nowego systemu.
Niezależnie od finalnego kształtu ustawy i jej implementacji, samo podjęcie tematu regulacji zawodu psychoterapeuty świadczy o rosnącym znaczeniu zdrowia psychicznego w świadomości społecznej i politycznej. To dobry prognostyk dla przyszłości psychoterapii w Polsce, nawet jeśli droga do w pełni funkcjonalnego systemu będzie długa i wyboista.
Nowe regulacje wpłyną bezpośrednio na codzienną praktykę zawodową psychoterapeutów. Jeśli ustawa wejdzie w życie, każdy praktykujący psychoterapeuta będzie musiał podjąć następujące kroki:
1. Rejestracja zawodowa
Każdy psychoterapeuta będzie zobowiązany do złożenia wniosku o wpis do Rejestru Psychoterapeutów, co zgodnie z art. 8 ust. 1 będzie warunkiem koniecznym do legalnego używania tytułu “psychoterapeuta” i wykonywania zawodu. Będzie to wymagało dostarczenia niezbędnej dokumentacji potwierdzającej kwalifikacje, w tym certyfikatu psychoterapeuty, informacji o niekaralności oraz potwierdzenia uiszczenia opłaty za wpis (art. 19).
Po wpisie do rejestru, psychoterapeuta składa ślubowanie, którego rota określona jest w art. 8 ust. 7. Jest to uroczyste zobowiązanie do kierowania się dobrem osób korzystających z psychoterapii, sumiennego wypełniania obowiązków zawodowych, dochowania tajemnicy zawodowej oraz postępowania zgodnie z zasadami etyki.
2. Przynależność do samorządu zawodowego
Zgodnie z art. 6 ust. 3, psychoterapeuci przynależą do samorządu z mocy prawa. Oznacza to obowiązkowe członkostwo i opłacanie składek członkowskich.
Samorząd zawodowy będzie pełnił istotną rolę w kształtowaniu standardów wykonywania zawodu, ustalaniu zasad etyki zawodowej oraz prowadzeniu postępowań dyscyplinarnych. Psychoterapeuci będą mieli możliwość udziału w pracach samorządu, w tym wyborach do jego organów. Dzięki temu każdy psychoterapeuta będzie miał możliwość wpływania na rozwój zawodu i pracę samorządu.
3. Ubezpieczenie odpowiedzialności cywilnej
Art. 32 nakłada na psychoterapeutów obowiązek posiadania ubezpieczenia od odpowiedzialności cywilnej za szkody wyrządzone przy wykonywaniu czynności zawodowych. Szczegółowy zakres ubezpieczenia, termin powstania obowiązku oraz minimalna suma gwarancyjna mają zostać określone w rozporządzeniu ministra właściwego do spraw rodziny, pracy i polityki społecznej.
Obowiązkowe ubezpieczenie OC to dodatkowe obciążenie finansowe, ale jednocześnie ochrona na wypadek potencjalnych roszczeń ze strony pacjentów.
Jeżeli chcesz zgłębić temat ubezpieczenia OC, zajrzyj tutaj: Ubezpieczenie OC dla terapeuty. Zobacz, co da Ci ubezpieczenie, jakie są opcje i czy warto się ubezpieczyć.
4. Tajemnica zawodowa
Ustawa nakłada na psychoterapeutów rygorystyczne wymogi dotyczące zachowania tajemnicy zawodowej (art. 31). Obowiązek ten nie jest ograniczony w czasie i może być uchylony tylko w ściśle określonych przypadkach. Co istotne, materiały z procesu terapeutycznego mogą być wykorzystywane w celach dydaktycznych lub naukowych tylko za zgodą osób, których dotyczą.
Naruszenie tajemnicy zawodowej może skutkować odpowiedzialnością dyscyplinarną, a w określonych przypadkach również karną.
Sprawdź także: Tajemnica zawodowa psychologa - wszystko co musisz wiedzieć!
5. Dostosowanie praktyki do nowych wymogów
Psychoterapeuta będzie zobowiązany do dostosowania swojej praktyki do wymogów ustawy, co obejmuje:
Prowadzenie dokumentacji zgodnie z wytycznymi Krajowej Rady Psychoterapeutów (art. 33).
Regularne uczestnictwo w superwizji.
Wykonywanie zawodu zgodnie ze standardami zawodowymi i etycznymi właściwymi dla reprezentowanego podejścia psychoterapeutycznego (art. 26).
Informowanie pacjentów o planowanych działaniach, zakresie, warunkach i celu psychoterapii, wynagrodzeniu oraz standardach zawodowych (art. 27).
Uzyskiwanie zgody na prowadzenie psychoterapii od pacjenta lub jego przedstawiciela ustawowego (art. 29).
O dokumentacji psychologa i psychoterapeuty w obecnym stanie prawnym pisaliśmy tutaj: Dokumentacja medyczna a psycholog i psychoterapeuta - okiem prawnika.
Jak będzie to wyglądać w przyszłości nie wiadomo, bowiem nowe przepisy traktują tę sprawę bardzo oględnie zostawiając przyszłemu samorządowi psychoterapeutów kompetencje w tym zakresie.
6. Doskonalenie zawodowe
Art. 26 ust. 4 wprowadza obowiązek ciągłego doskonalenia zawodowego, mającego na celu pogłębianie i aktualizowanie wiedzy oraz umiejętności. Szczegółowe wymagania w tym zakresie ma określić Krajowa Rada Psychoterapeutów.
Doskonalenie zawodowe może obejmować udział w konferencjach, warsztatach, szkoleniach, superwizjach oraz innych formach kształcenia. Wiąże się to z koniecznością inwestowania czasu i środków finansowych w rozwój zawodowy.
7. Konsekwencje dla psychoterapeutów w trakcie szkolenia
Osoby będące w trakcie szkolenia psychoterapeutycznego będą mogły uzyskać status psychoterapeuty aplikanta, co umożliwi im tymczasowe wykonywanie zawodu pod pewnymi warunkami (art. 13). Będą one zobowiązane do:
Stałego uczestniczenia w superwizji,
Corocznego dostarczania zaświadczenia o kontynuowaniu szkolenia,
Uzyskania certyfikatu psychoterapeuty w ciągu 10 lat od wpisu do rejestru.
Osoby, które nie uzyskały certyfikatu we wskazanym terminie, zostaną wykreślone z Rejestru Psychoterapeutów Aplikantów. potwierdzającej kwalifikacje.
Osoby, które nie spełniają wymogów kwalifikacyjnych określonych w ustawie, a chciałyby wykonywać zawód psychoterapeuty, będą musiały uzupełnić swoje wykształcenie i szkolenie zgodnie z nowymi standardami.
Projekt ustawy o zawodzie psychoterapeuty i samorządzie zawodowym stanowi ambitną próbę uregulowania psychoterapii w Polsce, mającą zarówno zwolenników, jak i krytyków. Oto kluczowe aspekty proponowanych zmian:
Nowy status prawny zawodu - Psychoterapia zostanie uznana za zawód zaufania publicznego, co znacząco podniesie jej rangę i zapewni ochronę prawną.
Jasna definicja zawodu - Ustawa precyzyjnie określa, czym jest wykonywanie zawodu psychoterapeuty, obejmując konsultacje, diagnozę, kwalifikację i prowadzenie psychoterapii w ramach pięciu głównych grup podejść terapeutycznych.
System rejestracji - Powstanie Centralny Rejestr Psychoterapeutów, dający pacjentom możliwość weryfikacji kwalifikacji specjalistów.
Samorząd zawodowy - Utworzony zostanie samorząd z organami na szczeblu krajowym i regionalnym, który będzie sprawował pieczę nad należytym wykonywaniem zawodu.
Standardy kształcenia - Ustanowione zostaną jasne wymogi dotyczące szkolenia (minimum 1200 godzin, w tym teoria, praktyka, superwizja i własna terapia).
Odpowiedzialność dyscyplinarna - Wprowadzony zostanie system odpowiedzialności zawodowej z katalogiem kar od upomnienia po wykreślenie z rejestru.
Ochrona pacjentów - Obowiązek ubezpieczenia OC, ścisła tajemnica zawodowa i możliwość dochodzenia roszczeń zwiększą bezpieczeństwo korzystających z psychoterapii.
Przepisy przejściowe - Osoby obecnie praktykujące psychoterapię będą mogły uzyskać uprawnienia na dotychczasowych zasadach, co zapewni ciągłość świadczenia usług.
Główne kontrowersje dotyczą wymogów kwalifikacyjnych (zwłaszcza dopuszczenia osób bez wykształcenia psychologicznego lub medycznego), wymagań szkoleniowych (czy 1200 godzin to wystarczająco?), nadzoru nad zawodem (resort rodziny zamiast zdrowia) oraz potencjalnych kosztów i biurokracji.
Niezależnie od tych kontrowersji, ustawa stanowi pierwszy kompleksowy akt prawny regulujący zawód psychoterapeuty w Polsce. Jej wejście w życie będzie oznaczać koniec dotychczasowej próżni prawnej i otworzy nowy rozdział w historii polskiej psychoterapii.
Dla praktykujących psychoterapeutów oznacza to konieczność dostosowania się do nowych wymogów, ale też potencjalnie większe możliwości rozwoju zawodowego, lepszą ochronę prawną i wyższy status społeczny. Dla pacjentów – większą przejrzystość, możliwość weryfikacji kwalifikacji terapeutów oraz dodatkowe mechanizmy ochrony w przypadku nieprawidłowości.
Pozostaje mieć nadzieję, że finalny kształt ustawy będzie uwzględniał zarówno głosy jej zwolenników, jak i konstruktywną krytykę, prowadząc do rozwiązań, które rzeczywiście przyczynią się do podniesienia jakości usług psychoterapeutycznych i zwiększenia ich dostępności dla potrzebujących.
Aktualnie procedowany jest także projekt nowej ustawy o zawodzie psychologa, o której napiszemy już wkrótce!
Otrzymuj bezcenne rady bezpośrednio na twoją skrzynkę mailową.
Zapisz się na naszego newslettera!
